ÇOCUKLARA SORUMLULUK DUYSUNU KAZANDIRMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?

   Çocuk okula başlayana kadar, anne ve babalar birçok sorunla karşılaşmışlardır. Sonra çocuk okula başlamıştır ama sorunlar bitmemiş aksine tekrar başlamıştır, sorumlulukları okulla beraber artmıştır. Hemen hemen her anne; eve geldiğinde üstünü başını olması gereken yerde çıkartıp, olması gereken yere asan, çantasını olduğu yere bırakmayan, biraz dinlendikten sonra ödevlerini yapan bir çocuk hayal eder. Çocuk okula başladıktan sonra da; anne bu hayalini geçekleştirmek için çocuğunu bu kalıba sokmaya çalışır. Ve maalesef çocukların çoğu bu kalıba girmek istemezler.

   1. Çocuğun sorumluluklarının yerine getirememesinde ailenin tutumu ve davranışları da çok önemlidir. Aşırı koruyucu, kuralcı, mükemmeliyetçi yaklaşımlar çocuğun bağımsız bir birey olmasını engeller, özgüvenini azaltır. Başarısızlık korkusu, kendini ispatlayamama, verilen görevi yapamama ve en önemlisi karamsarlık duygusu yaşamasına neden olur. Çocuk “ben bunu anlamıyorum, zaten yapamayacaktım, ben başarısızım” gibi karamsarlık cümleleri kurduğu an ders çalışma isteği azalır.

   2. Sorumluluk yaşamın ilk yıllarından itibaren kazanılan ve küçük adımlarla geliştirilen bir beceridir. Çocuklar, nasıl yüzmeyi tepetaklak suya atlayarak öğrenemezlerse, sorumluluklarını yerine getirmeyi de birden öğrenemezler. Bu yüzden ufak ufak başlamalı, sorumluluklar yavaş yavaş arttırılmalı ve çocuğun bu sorumlulukları üstlenmesinin ne kadar güzel sonuçları olduğunu görmesi sağlanmalıdır.

  3. Çocuğunuza yaşına uygun sorumluluklar verin. Hazır ve yapabilir olduklarında çocuklara yeni sorumlulukların öğretilmesi gerekir. iki yaşında bir çocuk yatağını toplayamaz, kendi kendine giyinemez ama beş yayında bu talep edilmelidir.

  4. Çocuğa rastgele ve sınırsızca oyuncaklar, elbiseler ve hediyeler almak, rastgele harçlık vermekten kaçınmak gerekir. Her istediğini almak sorumsuzluğa ve doyumsuzluğa neden olur.

  5. Çocuğunuza gün boyunca nelerden sorumlu olduğunu açık bir dille anlatın. Sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini izleyin. Bu iş bir alışkanlık oluncaya kadar yardım etmek için zaman ayırın. Çocuk bunu yardımsız ve talimatsız yapar hale geldiğinde övün, tekrar tekrar övün.

  6. Kararlı, tutarlı olun. Çocuğa bir sorumluluk kazandırmak sabır isteyen yorucu bir uğraştır. O günkü durumunuza göre davranır, kararlılığınızı koruyamazsanız, çocuk hangi duruma göre davranacağını bilemez. Tutarlı, kararlı, gerçekçi olduğunuzda çocuk konunun önemini kavrar.

  7. Olumlu geri bildirimler verin. Her yeni davranışın öğrenilmesi ve tekrar edilmesi için olumlu geri bildirime ihtiyaç vardır. Anne-babanın ilgi ve onayı istenilen davranışların öğrenilmesinde anahtardır. Çocuklar her zaman olumlu ilgiden destek almazlar, bazen annebabanın kızdığı onaylamadığı bir davranışı yaparak, olumsuz ilgi alarak istemeyen bir davranışı sergilerler. Çocuklara ne yapmamalarını değil de, ne yapmaları gerektiğini söylemek burada önem kazanır. Olumsuzdan gitmek olumsuz davranışı istemeden pekiştirmeye neden olabilir. Olumlu davranışa odaklanmak, olumlu davranışla ilgili geri bildirimler vermek istenilen davranışı geliştirmenin en etkili yoludur. Eğer çocuğunuza kalemini yere attığında kızmak yerine ödevini yaparken ilgi gösterirseniz istenilen davranışa ilgi göstermiş olursunuz. Bu tabi ki olumsuz davranışa izin vermek anlamına gelmemelidir. Sadece gelişmesini istediğimiz davranışı desteklemeniz, pekiştirmeniz gereklidir.

  8. Çocuklara sorumlulukları öğretirken motivasyonu unutmamak gerekir. Yapması keyifli olan, sonucunda güzel ve övünülecek bir durum yaratan davranışlar ile ilgili sorumlulukları kazandırmak daha kolay olacaktır. Örneğin masayı kurmaya yardım etmek, masayı temizlemeye ve kaldırmaya yardım etmekten daha eğlencelidir.

  9. İşleri basamaklandırın. Çocuğunuza öğretmek istediğiniz davranış ne olursa olsun mümkün olan en basit basamaktan başlayın. Bir yetişkin bile dağınık bir odaya girdiğinde nereden başlayacağını bilemeyip umutsuzluğa düşebilir. Eğer çocuğunuzun odasını toplamasını istiyorsanız öncellikle işleri basamaklandırın. Birinci basamak oyuncakları kutularına yerleştirmek, ikinci basamak kirli ve temiz çamaşırları ayırmak, kirlileri kirli sepetine, temizleri ait oldukları yerlere yerleştirmek olabilir.

 10. Çocuğa seçme hakkı tanıyın. Seçme sansı verin. Çocukların kendi hayatları üzerinde söz sahibi olmalarını sağlarsanız verdikleri kararlar ile ilgili sorumluluk almalarına ve kendilerine olan güvenlerinin gelişmesine yardım edersiniz. Kendileri için uygun olanı seçme becerisini kazanmaları önemlidir. Ayrıca alternatifler arasında seçme şansları olduğunda alınan kararı benimseyip uygulama olasılıkları daha fazladır. Süt içmek istemeyen bir çocuğa kırmızı kulplu bardakta mı, yoksa sarı bardakta mı süt içmek istersin dediğimizde, çocuk bunlardan birini seçecektir.

  11. Her şeyin bir yeri olsun. Evdeki her eşyanın belli bir yeri olduğunu bilmek çocukların etrafı düzenli tutmasına yardımcı olabilir. Neyin nerde olduğunu bilmek çocuğa güç verir. Düzenli bir ev ortamı çocuğun düzenli olmayı öğrenmesinde etkilidir. Ancak daha da önemlisi bu düzenin sağlanmasında çocuğun da rolü olmalıdır. Kirlenen pantolonunu kirli sepetine atmak, okuduğu dergiyi gazeteliğe koymak, meyve suyu şişesini tekrar buzdolabına kaldırmak gibi günlük hayata dair işlerde çocukların da sorumlulukları olmalıdır. 

(Burdur Ram'dan alınmıştır.)